· فعل مضارع و حرکت
یکی دیگر از نکاتی که از افعال مضارع موجود در آیه استفاده می شود همان مطلب است که در آیه ی قبلی صحبت کردیم. مستمرا ایمان می آورند در ایمان آنها حرکت وجود دارد و مستمرا نماز می خوانند و مستمرا انفاق می کنند.
· یک حقیقت وجود دارد
مرحوم علامه در تفسیر المیزان ذیل آیه ی : « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ النَّصارى وَ الصَّابِئینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ » می فرماید این مهم نیست که هود باشیم یا نصارا بر خلاف آنچه که اهل این ادیان گفته اند که داخل بهشت نمی شود مگر کسی که یهودی باشد یا نصرانی بلکه ایمان راستین ملاک است. ایمان به حقایق جهان زمانی که آنها را شناختند پذیرفتن حقایق زمان درک آنها خداوند متعالی می فرماید : « فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فی شِقاقٍ فَسَیَکْفیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ» یعنی اگر شما هم در دینتان از حقیقت حاکم بر جهان پیروی می کنید با هم نزاعی نداریم چرا که یک حقیقت در جهان بیشتر وجود ندارد به قول علامه جعفری حق مثل مرکز دایره یکی است پس هر دو ما پیرو یک چیز هستیم و آن هم حق است و دعوا بر سر نام یهود و نصاری نخواهیم داشت اما اگر نه پیروی از حقیقت نمی کنیم و پیرو چیزی هستیم که خلاف حقیقت است به طور مثال پیروی هوای نفسمان را می کنیم در آن صورت گمراهیم . بالاخره یا یک منشا برای هستی است یا سه منشا یا پیغمبران معصومند یا نیستند برهان عقلیمان را بیاوریم و به دنبال حق بگردیم و زمانی که حقیقت را دریافتیم همه از همان پیروی کنیم . قال عزوجل: «وَ قالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصارى تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ» برای صدق گفتارتان برهان محکم عقلی یا نقلی بیاورید . و در جای دیگر خداوند متعالی چنین می فرماید:«وَ قالُوا کُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ» وقال عزوجل:«أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ کانُوا هُوداً أَوْ نَصارى قُلْ أَ أَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» وقال عزوجل:«یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فی إِبْراهیمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجیلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُون».
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام قال:«لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ وَ لَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ وَ مَنْ لَمْ یَعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ أَلَا إِنَّ الْإِیمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ».
روایه : عن ابی جعفر علیه السلام : « الْإِیمَانُ مَا اسْتَقَرَّ فِی الْقَلْبِ وَ أَفْضَى بِهِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَدَّقَهُ الْعَمَلُ بِالطَّاعَةِ لِلَّهِ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِهِ وَ الْإِسْلَامُ مَا ظَهَرَ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ وَ هُوَ الَّذِی عَلَیْهِ جَمَاعَةُ النَّاسِ مِنَ الْفِرَقِ کُلِّهَا وَ بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَ عَلَیْهِ جَرَتِ الْمَوَارِیثُ وَ جَازَ النِّکَاحُ وَ اجْتَمَعُوا عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ فَخَرَجُوا بِذَلِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ أُضِیفُوا إِلَى الْإِیمَانِ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ هُمَا فِی الْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ یَجْتَمِعَانِ کَمَا صَارَتِ الْکَعْبَةُ فِی الْمَسْجِدِ وَ الْمَسْجِدُ لَیْسَ فِی الْکَعْبَةِ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ» فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَصْدَقُ الْقَوْلِ قُلْتُ فَهَلْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَى الْمُسْلِمِ فِی شَیْءٍ مِنَ الْفَضَائِلِ وَ الْأَحْکَامِ وَ الْحُدُودِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَقَالَ لَا هُمَا یَجْرِیَانِ فِی ذَلِکَ مَجْرَى وَاحِدٍ وَ لَکِنْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَى الْمُسْلِم فِی أَعْمَالِهِمَا وَ مَا یَتَقَرَّبَانِ بِهِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» وَ زَعَمْتَ أَنَّهُمْ مُجْتَمِعُونَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ مَعَ الْمُؤْمِنِ قَالَ أَ لَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً» فَالْمُؤْمِنُونَ هُمُ الَّذِینَ یُضَاعِفُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ حَسَنَاتِهِمْ لِکُلِّ حَسَنَةٍ سَبْعُونَ ضِعْفاً فَهَذَا فَضْلُ الْمُؤْمِنِ وَ یَزِیدُهُ اللَّهُ فِی حَسَنَاتِهِ عَلَى قَدْرِ صِحَّةِ إِیمَانِهِ أَضْعَافاً کَثِیرَةً وَ یَفْعَلُ اللَّهُ بِالْمُؤْمِنِینَ مَا یَشَاءُ مِنَ الْخَیْرِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ مَنْ دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ أَ لَیْسَ هُوَ دَاخِلًا فِی الْإِیمَانِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّهُ قَدْ أُضِیفَ إِلَى الْإِیمَانِ وَ خَرَجَ مِنَ الْکُفْرِ وَ سَأَضْرِبُ لَکَ مَثَلًا تَعْقِلُ بِهِ فَضْلَ الْإِیمَانِ عَلَى الْإِسْلَامِ أَ رَأَیْتَ لَوْ بَصُرْتَ رَجُلًا فِی الْمَسْجِدِ أَ کُنْتَ تَشْهَدُ أَنَّکَ رَأَیْتَهُ فِی الْکَعْبَةِ قُلْتُ لَا یَجُوزُ لِی ذَلِکَ قَالَ فَلَوْ بَصُرْتَ رَجُلًا فِی الْکَعْبَةِ أَ کُنْتَ شَاهِداً أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قُلْتُ إِنَّهُ لَا یَصِلُ إِلَى دُخُولِ الْکَعْبَةِ حَتَّى یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ قَدْ أَصَبْتَ وَ أَحْسَنْتَ ثُمَّ قَالَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ وَ الْإِسْلَامُ »
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام فی جواب من کتب الیه علیه السلام وسئل عن الایمان:«سَأَلْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ عَنِ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ فِی الْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ الْإِیمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَ هُوَ دَارٌ وَ کَذَلِکَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَ الْکُفْرُ دَارٌ فَقَدْ یَکُونُ الْعَبْدُ مُسْلِماً قَبْلَ أَنْ یَکُونَ مُؤْمِناً وَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً حَتَّى یَکُونَ مُسْلِماً فَالْإِسْلَامُ قَبْلَ الْإِیمَانِ وَ هُوَ یُشَارِکُ الْإِیمَانَ فَإِذَا أَتَى الْعَبْدُ کَبِیرَةً مِنْ کَبَائِرِ الْمَعَاصِی أَوْ صَغِیرَةً مِنْ صَغَائِرِ الْمَعَاصِی الَّتِی نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهَا کَانَ خَارِجاً مِنَ الْإِیمَانِ سَاقِطاً عَنْهُ اسْمُ الْإِیمَانِ وَ ثَابِتاً عَلَیْهِ اسْمُ الْإِسْلَامِ فَإِنْ تَابَ وَ اسْتَغْفَرَ عَادَ إِلَى دَارِ الْإِیمَانِ وَ لَا یُخْرِجُهُ إِلَى الْکُفْرِ إِلَّا الْجُحُودُ وَ الِاسْتِحْلَالأَنْ یَقُولَ لِلْحَلَالِ هَذَا حَرَامٌ وَ لِلْحَرَامِ هَذَا حَلَالٌ وَ دَانَ بِذَلِکَ فَعِنْدَهَا یَکُونُ خَارِجاً مِنَ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ دَاخِلًا فِی الْکُفْرِ وَ کَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ ثُمَّ دَخَلَ الْکَعْبَةَ وَ أَحْدَثَ فِی الْکَعْبَةِ حَدَثاً فَأُخْرِجَ عَنِ الْکَعْبَةِ وَ عَنِ الْحَرَمِ فَضُرِبَتْ عُنُقُهُ وَ صَارَ إِلَى النَّارِ».
روایه : مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع:«قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ ص کَانَ مُؤْمِناً قَالَ فَأَیْنَ فَرَائِضُ اللَّهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ کَانَ عَلِیٌّ ع یَقُولُ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ کَلَاماً لَمْ یَنْزِلْ فِیهِ صَوْمٌ وَ لَا صَلَاةٌ وَ لَا حَلَالٌ وَ لَا حَرَامٌ».
· نمی شود که انسان به باطن برسد و ظاهر او بوی اسلام ندهد
«و بدان که هیچ راهى در معارف الهیه پیموده نمىشود مگر آنکه ابتدا کند انسان از ظاهر شریعت. و تا انسان متأدّب به آداب شریعت حقه نشود، هیچیک از اخلاق حسنه از براى او به حقیقت پیدا نشود، و ممکن نیست که نور معرفت الهى در قلب او جلوه کند و علم باطن و اسرار شریعت از براى او منکشف شود. و پس از انکشاف حقیقت و بروز انوار معارف در قلب نیز متأدب به آداب ظاهره خواهد بود. و از این جهت دعوى بعضى باطل است که به ترک ظاهر. علم باطن پیدا شود. یا پس از پیدایش آن به آداب ظاهره احتیاج نباشد. و این از جهل گوینده است به مقامات عبادت و مدارج انسانیت».
برخی شاید این طور گمان می کنند که عبادات وسیله هایی هستند که انسان را به اصل و حقیقت عالم یعنی باطن و ماورای این ظاهر دنیا برساند و بعد از رسیدن به آن مرتبه دیگر نیازی به این امور نیست.
اگر منظور ما از باطن همان باطنی است که اسلام و قرآن کریم می گویند یعنی خود را عارف مسلمان می دانیم باید بدانیم که اسلامی که این باطن را معرفی کرده است یک چنین کلامی را قبول ندارد.
دلیل اول: رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از نظر اسلام بالاترین درجه انسانیت را دارا می باشند. اگر مشاهده حقایق عالم جزء کمالات انسان می باشد و یا اگر یقین جزء کمالات انسان از نظر اسلام می باشد حتما این ها را رسول اکرم دارا هستند با این حال خداوند متعالی خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چنین می فرماید:« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ*یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ*قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً*نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلاً*أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً*إِنَّا سَنُلْقی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقیلاً*إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلاً». از طرفی قرآن کریم رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را اسوه ، نمونه و الگوی مسلمانان معرفی نموده است، با این حال و با این سخن آن حضرت که از ظاهر گذشته است نمی تواند الگوی مناسبی برای کسانی باشد که هنوز در گیر ظاهر هستند.
گر چه وصالش نه به کوشش دهند
هر قدر اى دل که توانى بکوش
گوش من و حلقه ء گیسوى یار
روى من و خاک در مى فروش
· ایمان و علم
نفس انسان در مقابل علم چهار حالت دارد:
ü به آن یقین دارد یعنی هیچ احتمالی به عدم آن نمی دهد.
ü ظن به صحت آن علم دارد یعنی این که احتمال صحت آن علم از میزان احتمال غلط بودن آن بیشتر است.
ü شک دارد یعنی احتمال صحت و احتمال غلط بودن نزد او برابر است
ü وهم دارد به این معناکه احتمال صحت از احتمال غلط بودن کمتر است.
تعریف علم
شاید نیاز باشد در اینجا تعریفی از علم ارائه شود، علم یعنی وجود تصویر ذهنی از یک واقعیت خارجی در ذهن. به طور مثال گلدانی که روی طاقچه گذاشته شده است، یک تصویر از آن در ذهن ما به وجود می آید که به این تصویری که در ذهنمان به وجود آمده است وجود ذهنی آن گلدان گفته می شود.
علم به موجودات یا تصویر ذهنی موجودات از راه های مختلفی برای انسان به دست می آید. مثلا مشاهده گلدان، یا این که کسی برای ما از وجود گلدان خبر دهد، حدس بزنیم که گلدانی روی طاقچه وجود دارد و ...
نفس انسان در برابر این تصویرهای ذهنی چهار حالت گذشته را داراست. اما آن چه که باعث یقین و ظن و شک و وهم در انسان می شود نوع استدلالی است که این حقایق را برای انسان معرفی می نماید. به طور مثال یقین ما به این که گلدان روی طاقچه موجود است، پس از مشاهده چنین به وجود می آید: الف- من دیدم که گلدان روی طاقچه وجود دارد. ب- اگر من چیزی را مشاهده کردم یقینا وجود دارد نتیجه این که یقینا گلدان روی طاقچه وجود دارد.
اما چند نوع استدلال داریم:
1- برهان
2- قیاس
3- استقراء
برهان
برهان دارای مقدمه و نتیجه می باشد، اگر مقدمات برهان یقینی باشند نتیجه هم یقینی خواهد بود. مقدمات برهان دارای حد وسط هستند که با آنها به یکدیگر مرتبط می شوند. در مثال بالا مشاهده کردن من حد وسط دو مقدمه است.
قیاس
در قیاس حکمی مربوط به شیئ الف می باشد،سپس این شیئ الف شباهتی دارد با شیئ ب و ما به خاطر این شباهت حکم شیئ الف را بر شیئ دوم بار می کنیم. یا این که دوشیئ باهم تفاوتی دارند به سبب این تفاوت حکم شیئ الف را از دومی نفی می کنیم.
استقراء
افرادی از یک کلی را مشاهده می کنیم و خاصیتی از آن ها را متوجه می شویم. سپس این خاصیت را تعمیم داده یک نتیجه ی کلی برای تمام افراد آن کلی می گیریم. به طور مثال سه گل را مشاهده می کنیم که رنگ قرمز دارند سپس این قرمزی را تعمیم می دهیم و می گوییم که تمام گلها به رنگ قرمز می باشند.
آن چه که در علوم تجربی امروزه استفاده می شود برای نتیجه گیری همین استقراء است. اول فرضیه سازی، بعد آزمایش که همان مشاهده است سپس نتیجه گیری. البته گاهی این قضیه جابه جا می شود ولی از استقرا بودن خارج نمی شود، به طور مثال در ابتدا یک امری در میان پدیده ها مشاهده می شود، بعد روی انواع مختلف آزمایش می شود و در نهایت نتیجه کلی گرفته می شود. این نتیجه گیری چون با مشاهده کل افراد به دست نیامده است یک نتیجه گیری ظنی می باشد. لذا ممکن است که تمام افراد این خصوصیت را نداشته باشند. چرا که عاملی در این چند فرد مجموعه بوده است که در غیر آن ها نبوده است. به طور مثال سه آب را آزمایش می کنیم و می بینیم که موشها را بیمار می کند. سپس می گوییم که آب موش ها را بیمار می کند. غافل از این که عاملی غیر از آب بودن در سه فرد مورد آزمایش وجود داشته است که ما از وجود آن عامل در این آب ها غافل بودیم.
نکته: گاهی به استقراء علم گفته می شود، در نتیجه چون استقراء نتیجه یقینی نمی دهد می گویند که علم هیچ گاه نتیجه قطعی نمی دهد. در حالی که این حرف صحیح نیست، به طور مثال هیچ گاه نمی گوییم چون علم پیشرفت کرد دانشمندان متوجه شدند که حاصل دو در عدد دو برابر با چهار نیست بلکه یک عدد دیگری می شود. در حالی که این هم خود یک علم است. اگر این مطلب درست باشد به همین جمله یعنی :«علم یقین آور نیست» هم نمی توان یقین کرد چرا که این خود یک علم است. بله استقراء یقین آور نیست چرا که در استقراء مشاهده تمام افراد محقق نمی شود.
استقراء تام: گاهی استقراء را تقسیم می کنند به استقرا تام و ناقص و در تعریف استقرا تام گفته می شود:«تمام افراد مشاهده می شوند سپس حکم کلی بیان می شود». و این که تمام افراد مشاهده شوند که دیگر استقرا نیست بلکه مشاهده است.
· غیب و ظاهر
قرآن کریم حقایق دینی را به دو دسته حقایق غیبی و حقایق ظاهری تقسیم می کند. حقایق غیبی حقایقی هستند که از حواس انسان غایب اند. حالا یا ذاتا از حواس پنج گانه غایبند مثل حقیقت روح و یا بالعرض غایب شده اند مثل جهنم و بهشت. حقایق ظاهری هم حقایقی هستند که از حواس پنج گانه غایب نیستند مثل قرآن کریم که در نزد مسلمانان موجود می باشد و آن را می خوانند و می شنوند.
· همه چیز رو نمیشه دید
بعضی ها بر این باورند که چیزی حقیقتا وجود دارد که بتوان آن را با یکی از حواس پنج گانه مشاهده نمود. حتی در میان کسانی هم که خود را پیرو ادیان می دانند هستند کسانی که دید مادی گرایانه دارند و حتی می شود که وعده های بهشت و جهنم را در همین دنیا محدود می کنند. شاید بتوان گفت آنها به دین به عنوان یک مکتب آسمانی نگاه نمی کنند، بلکه به عنوان یک راه مناسب برای زندگی مناسب در دنیا به آن نگاه می کنند، که توسط یک انسان باهوش طراحی شده است.
اما قرآن کریم می فرماید اگر قرار است کسی از هدایت خاص قرآن بهره بگیرد باید به امور غیبی دین هم ایمان بیاورد. اما وسیله ی این که انسان به آن چه نمی بیند و با حواس پنجگانه درک نمی کند مثل حقیقت روح ایمان بیاورد، استدلال های عقلی است از محسوس به نامحسوس که از جانب خداوند متعالی برای معرفی غیب بیان شده است.
خداوند متعالی در سوره مبارکه حج چنین استدلال می فرمایند:«یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّى وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیج*ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیر».
در اموری مثل بهشت، جهنم و مرگ هم انسان باید تا از غیب بودن خارج نشدند ایمان بیاورد یعنی باید با دل پاک و درک استدلالهای عقلی و پذیرفتن نتیجه آن ها به آنها ایمان بیاورد. و گرنه بعد از این که از غیب بودن خارج شدند ایمان آوردن به آنها برای انسان فایده ای نخواهد داشت. خداوند متعالی در قرآن کریم، حال فرعون را در هنگامی که ایمان آورد چنین بیان می فرماید:«وَ جاوَزْنا بِبَنی إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ*آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدینَ».
یکی از نشانه های متقین این است که از آن چه که به آنها روزی داده شده است، انفاق می کنند. این انفاق کردن که باز بافعل مضارع بیان شده است می رساند که آنها به آنچه به ایشان روزی داده شده است وابستگی ندارند و می توانند در هر زمانی از آن ها یا از بخشی از آن ها چشم بپوشند، یا لا اقل وابستگی آنها نسبت به غیر خودشان بسیار کمتر است به طوری که انفاق کردن به صورت صفتی برای ایشان در آمده است.
این خصوصیت که بخل و حرص را از خود بیرون کنند وهیچ حاجتی ومحبتی نسبت به مال انفاق شده نشان ندهند خود نشانه ی خاصی است برای متقین . قال الله عزوجل :«وَ الَّذینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
چرا که در آیات 1 تا 5 سوره مبارکه بقره پس از بیان صفات مختلفی از متقین در نهایت آنها را مفلحون می خواند در حالی که در آیه 9 سوره حشر پس از بیان همین یک صفت کسانی که به این صفت متصف هستند را جزء به فلاح رسیدگان معرفی فرمود لذا می توان گفت که این صفت صفت خاصی است که تنها کسانی که جزء متقین هستند آن را دا را هستند .
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام قال : « إِنَّ مِمَّا خَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْمُؤْمِنَ أَنْ یُعَرِّفَهُ بِرَّ إِخْوَانِهِ وَ إِنْ قَلَّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِالْکَثْرَةِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ» ثُمَّ قَالَ: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» وَ مَنْ عَرَّفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَفَّاهُ أَجْرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِغَیْرِ حِسَابٍ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ ارْوِ هَذَا الْحَدِیثَ لِإِخْوَانِکَ فَإِنَّهُ تَرْغِیبٌ فِی الْبِرِّ » .
البته این حالت درونی وابستگی نداشتن و از طرفی مقدم دانستن دیگران بر خود خیلی مهم می باشد . و ظاهر انفاق شاید از کافر هم سر بزند . اما از جان و دل به فکر برادر مومن بودن و حتی از نفس خود هم بیشتر به او توجه کردن خصوصیتی است که خاص متقین است .
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام قال : « خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ یَا جَمِیلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ:«یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»».
· بخیل و ایمان به رازقیت
و به راستی کسی که ایمان ندارد به این که روزی دست پروردگارمتعال است و به این که جنت و دوزخی هست و پاداش اعمال نزد پروردگار بیشتر از آن چیزیست که در اختیار دارد چگونه انفاق می کند و اگر حقیقتا تربیت درست انسانی مردم را شامل نشود کی برای هم تا این حد دلسوزی می کنند که اگر خود گرسنه بمانند باز هم طعام خود را به برادر خود می بخشند . و بالاتر از این جان خود را برای امنیت یکدیگر به مخاطره می اندازند .
روی عن ابی عبد الله علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ :«کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ» قَالَ : « هُوَ الرَّجُلُ یَدَعُ مَالَهُ لَا یُنْفِقُهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ بُخْلًا ثُمَّ یَمُوتُ فَیَدَعُهُ لِمَنْ یَعْمَلُ فِیهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ أَوْ فِى مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنْ عَمِلَ بِهِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ رَآهُ فِی مِیزَانِ غَیْرِهِ فَرَآهُ حَسْرَةً وَ قَدْ کَانَ الْمَالُ لَهُ وَ إِنْ کَانَ عَمِلَ بِهِ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ قَوَّاهُ بِذَلِکَ الْمَالِ حَتَّى عَمِلَ بِهِ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ »
روایه : قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:« صَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ »
· انفاق انسان را می سازد
از طرفی سختی جدا شدن از دارایی خود باعث می شود که قلب انسان از حرص و طمع و محبت دنیا آهسته آهسته رهایی پیدا کند همان طور که امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه قریب به این معنی فرمودند که مالی که از دست رفتنش تو را به حسرت وا دارد از دست نرفته است .
· انفاق مال انسان را برایش حفظ می کند
اموالی که به عنوان روزی در اختیار انسان قرار گرفته است، روزی از او گرفته می شود (به وسیله حوادث طبیعی، انسان های دیگر و ...)در حالی که اگر انسان همان اموالی که برای خود او نیست را ببخشد، خداوند متعالی اجر و پاداش به او میدهد در نتیجه این اموال را برای خود ذخیر نموده است.
یارب این نو گل خندان که سپردى به منش
مى سپارم به تو از چشم حسود چمنش