بسم الله الرحمن الرحیم
الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُون
· هر زمانی حق رو مشاهده کنند آن را می پذیرند
یکی از صفت هایی که قرآن کریم برای متقین بیان فرموده است این است آنها کسانی هستند که ایمان به غیب می آورند. یعنی اگر اطلاع از غیب پیدا کنند و با استدلال ها برای آن ها غیب معرفی شود قابلیت پذیرش حقیقت را دارا هستند.
فرق یومنون با آمنوا
آمنوا یک فعل ماضی است و یومنون فعل مضارع می باشد. وقتی مگوییم آمن یعنی در گذشته ایمان آورده است و جزء مومنین می باشد. اما وقتی می گوییم یومن یعنی این که ایمان می آورد و ممکن است این ایمان آوردن در زمان حال اتفاق بیفتد یا در زمان آینده که این معنا به مقتضای هیئت فعل مضارع به دست می آید. در نتیجه این طور به نظر می رسد: زمانی که قرآن کریم می فرماید آمنوا منظور گروه مومنان است که مشخص شده هستند و زمانی که می فرماید الذین یومنون اشاره به صفتی در فرد دارد و آن این است که اگر حقیقت بر او عرضه شد ایمان می آورد.
قال الله عزوجل:«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».
موانع ایمان آوردن چیست؟
لوازم ایمان آوردن اول وجود قلب سالم در انسان می باشد و بعد از آن اطلاع از حقیقت تا به آن حقیقت ایمان بیاورد.
قرآن کریم در مقابل متقین دو گروه را معرفی می نماید که هر دو گروه از نظر قلبی توانایی درک حقایق و ایمان را ندارند.
اولین گروه کافران هستند. خداوند متعالی می فرماید:« إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُون*خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ».
دومین گروه کسانی هستند که ظاهرا ایمان آورده اند ولی ایمان به درونشان راهی ندارد:« وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنینَ *یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ *فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ ».
برخی بیماری های قلبی
الروایه : قال ابوعبدالله علیه السلام : « أُصُولُ الْکُفْرِ ثَلَاثَةٌ الْحِرْصُ وَ الِاسْتِکْبَارُ وَ الْحَسَدُ فَأَمَّا الْحِرْصُ فَإِنَّ آدَمَ ع حِینَ نُهِیَ عَنِ الشَّجَرَةِ حَمَلَهُ الْحِرْصُ عَلَى أَنْ أَکَلَ مِنْهَا وَ أَمَّا الِاسْتِکْبَارُ فَإِبْلِیسُ حَیْثُ أُمِرَ بِالسُّجُودِ لآِدَمَ فَأَبَى وَ أَمَّا الْحَسَدُ فَابْنَا آدَمَ حَیْثُ قَتَلَ أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ ».
الروایه : قال رسول الله صلی الله علیه و آله : « إِنَّ أَوَّلَ مَا عُصِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ سِتٌّ حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ » روی عن نبی صلی الله علیه و آله : «ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ مُنَافِقا وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّى وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ مَنْ إِذَا ائْتُمِنَ خَانَ وَ إِذَا حَدَّثَ کَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فِی کِتَابِهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْخائِنِینَ وَ قَالَ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ کانَ مِنَ الْکاذِبِینَ وَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا» و قال ابوعبدالله علیه السلام : « کُلُّ رِیَاءٍ شِرْکٌ إِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِلنَّاسِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَى النَّاسِ وَ مَنْ عَمِلَ لِلَّهِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ » و قال رسول الله صلی الله علیه و آله : « الْغَضَبُ یُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ » وقال ابو جعفر علیه السلام : «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَأْتِی بِأَیِّ بَادِرَةٍ فَیَکْفُرُ وَ إِنَّ الْحَسَدَ لَیَأْکُلُ الْإِیمَانَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ » و قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم : «مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیَّةٍ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیَّةِ » و عن ابی عبدالله علیه السلام : «مَنْ تَعَصَّبَ أَوْ تُعُصِّبَ لَهُ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِیمَانِ مِنْ عُنُقِهِ» وقال ابوجعفر علیه السلام : « الْعِزُّ رِدَاءُ اللَّهِ وَ الْکِبْرُ إِزَارُهُ فَمَنْ تَنَاوَلَ شَیْئاً مِنْهُ أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی جَهَنَّمَ » و سئل عن أَبی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَدْنَى الْإِلْحَادِ فَقَالَ: « إِنَّ الْکِبْرَ أَدْنَاهُ » عن ابی عبدالله علیه السلام قال:«مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَکَ » و قال رسول الله صلی الله علیه و آله : « بَیْنَمَا مُوسَى ع جَالِساً إِذْ أَقْبَلَ إِبْلِیسُ وَ عَلَیْهِ بُرْنُسٌ ذُو أَلْوَانٍ فَلَمَّا دَنَا مِنْ مُوسَى ع خَلَعَ الْبُرْنُسَ وَ قَامَ إِلَى مُوسَى فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ مُوسَى مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا إِبْلِیسُ قَالَ أَنْتَ فَلَا قَرَّبَ اللَّهُ دَارَکَ قَالَ إِنِّی إِنَّمَا جِئْتُ لِأُسَلِّمَ عَلَیْکَ لِمَکَانِکَ مِنَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ مُوسَى ع فَمَا هَذَا الْبُرْنُسُ قَالَ بِهِ أَخْتَطِفُ قُلُوبَ بَنِی آدَمَ فَقَالَ مُوسَى فَأَخْبِرْنِی بِالذَّنْبِ الَّذِی إِذَا أَذْنَبَهُ ابْنُ آدَمَ اسْتَحْوَذْتَ عَلَیْهِ قَالَ إِذَا أَعْجَبَتْهُ نَفْسُهُ وَ اسْتَکْثَرَ عَمَلَهُ وَ صَغُرَ فِی عَیْنِهِ ذَنْبُهُ وَ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِدَاوُدَ ع یَا دَاوُدُ بَشِّرِ الْمُذْنِبِینَ وَ أَنْذِرِ الصِّدِّیقِینَ قَالَ کَیْفَ أُبَشِّرُ الْمُذْنِبِینَ وَ أُنْذِرُ الصِّدِّیقِینَ قَالَ یَا دَاوُدُ بَشِّرِ الْمُذْنِبِینَ أَنِّی أَقْبَلُ التَّوْبَةَ وَ أَعْفُو عَنِ الذَّنْبِ وَ أَنْذِرِ الصِّدِّیقِینَ أَلَّا یُعْجَبُوا بِأَعْمَالِهِمْ فَإِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ أَنْصِبُهُ لِلْحِسَابِ إِلَّا هَلَکَ » و روی عن ابی عبدالله علیه السلام : « قُلْتُ لَهُ مَا الَّذِی یُثْبِتُ الْإِیمَانَ فِی الْعَبْدِ قَالَ الْوَرَعُ وَ الَّذِی یُخْرِجُهُ مِنْهُ قَالَ الطَّمَعُ » و قال علیه السلام : « إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ » فیما ناجی الله علیه السلام به موسی علیه السلام : « یَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِی الدُّنْیَا أَمَلَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ الْقَاسِی الْقَلْبِ مِنِّی بَعِیدٌ » قال امیرالمومنین علیه السلام : « لَمَّتَانِ لَمَّةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ لَمَّةٌ مِنَ الْمَلَکِ فَلَمَّةُ الْمَلَکِ الرِّقَّةُ وَ الْفَهْمُ وَ لَمَّةُ الشَّیْطَانِ السَّهْوُ وَ الْقَسْوَةُ » وقال علیه السلام : « إِنَّمَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَیْن اتِّبَاعَ الْهَوَى وَ طُولَ الْأَمَلِ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَیُنْسِی الْآخِرَةَ».
· فعل مضارع و حرکت
یکی دیگر از نکاتی که از افعال مضارع موجود در آیه استفاده می شود همان مطلب است که در آیه ی قبلی صحبت کردیم. مستمرا ایمان می آورند در ایمان آنها حرکت وجود دارد و مستمرا نماز می خوانند و مستمرا انفاق می کنند.
· یک حقیقت وجود دارد
مرحوم علامه در تفسیر المیزان ذیل آیه ی : « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ النَّصارى وَ الصَّابِئینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ » می فرماید این مهم نیست که هود باشیم یا نصارا بر خلاف آنچه که اهل این ادیان گفته اند که داخل بهشت نمی شود مگر کسی که یهودی باشد یا نصرانی بلکه ایمان راستین ملاک است. ایمان به حقایق جهان زمانی که آنها را شناختند پذیرفتن حقایق زمان درک آنها خداوند متعالی می فرماید : « فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فی شِقاقٍ فَسَیَکْفیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ» یعنی اگر شما هم در دینتان از حقیقت حاکم بر جهان پیروی می کنید با هم نزاعی نداریم چرا که یک حقیقت در جهان بیشتر وجود ندارد به قول علامه جعفری حق مثل مرکز دایره یکی است پس هر دو ما پیرو یک چیز هستیم و آن هم حق است و دعوا بر سر نام یهود و نصاری نخواهیم داشت اما اگر نه پیروی از حقیقت نمی کنیم و پیرو چیزی هستیم که خلاف حقیقت است به طور مثال پیروی هوای نفسمان را می کنیم در آن صورت گمراهیم . بالاخره یا یک منشا برای هستی است یا سه منشا یا پیغمبران معصومند یا نیستند برهان عقلیمان را بیاوریم و به دنبال حق بگردیم و زمانی که حقیقت را دریافتیم همه از همان پیروی کنیم . قال عزوجل: «وَ قالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصارى تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ» برای صدق گفتارتان برهان محکم عقلی یا نقلی بیاورید . و در جای دیگر خداوند متعالی چنین می فرماید:«وَ قالُوا کُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ» وقال عزوجل:«أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ کانُوا هُوداً أَوْ نَصارى قُلْ أَ أَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» وقال عزوجل:«یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فی إِبْراهیمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الْإِنْجیلُ إِلاَّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُون».
گر چه وصالش نه به کوشش دهند
هر قدر اى دل که توانى بکوش
گوش من و حلقه ء گیسوى یار
روى من و خاک در مى فروش
· ایمان و علم
نفس انسان در مقابل علم چهار حالت دارد:
ü به آن یقین دارد یعنی هیچ احتمالی به عدم آن نمی دهد.
ü ظن به صحت آن علم دارد یعنی این که احتمال صحت آن علم از میزان احتمال غلط بودن آن بیشتر است.
ü شک دارد یعنی احتمال صحت و احتمال غلط بودن نزد او برابر است
ü وهم دارد به این معناکه احتمال صحت از احتمال غلط بودن کمتر است.
تعریف علم
شاید نیاز باشد در اینجا تعریفی از علم ارائه شود، علم یعنی وجود تصویر ذهنی از یک واقعیت خارجی در ذهن. به طور مثال گلدانی که روی طاقچه گذاشته شده است، یک تصویر از آن در ذهن ما به وجود می آید که به این تصویری که در ذهنمان به وجود آمده است وجود ذهنی آن گلدان گفته می شود.
علم به موجودات یا تصویر ذهنی موجودات از راه های مختلفی برای انسان به دست می آید. مثلا مشاهده گلدان، یا این که کسی برای ما از وجود گلدان خبر دهد، حدس بزنیم که گلدانی روی طاقچه وجود دارد و ...
نفس انسان در برابر این تصویرهای ذهنی چهار حالت گذشته را داراست. اما آن چه که باعث یقین و ظن و شک و وهم در انسان می شود نوع استدلالی است که این حقایق را برای انسان معرفی می نماید. به طور مثال یقین ما به این که گلدان روی طاقچه موجود است، پس از مشاهده چنین به وجود می آید: الف- من دیدم که گلدان روی طاقچه وجود دارد. ب- اگر من چیزی را مشاهده کردم یقینا وجود دارد نتیجه این که یقینا گلدان روی طاقچه وجود دارد.
اما چند نوع استدلال داریم:
1- برهان
2- قیاس
3- استقراء
برهان
برهان دارای مقدمه و نتیجه می باشد، اگر مقدمات برهان یقینی باشند نتیجه هم یقینی خواهد بود. مقدمات برهان دارای حد وسط هستند که با آنها به یکدیگر مرتبط می شوند. در مثال بالا مشاهده کردن من حد وسط دو مقدمه است.
قیاس
در قیاس حکمی مربوط به شیئ الف می باشد،سپس این شیئ الف شباهتی دارد با شیئ ب و ما به خاطر این شباهت حکم شیئ الف را بر شیئ دوم بار می کنیم. یا این که دوشیئ باهم تفاوتی دارند به سبب این تفاوت حکم شیئ الف را از دومی نفی می کنیم.
استقراء
افرادی از یک کلی را مشاهده می کنیم و خاصیتی از آن ها را متوجه می شویم. سپس این خاصیت را تعمیم داده یک نتیجه ی کلی برای تمام افراد آن کلی می گیریم. به طور مثال سه گل را مشاهده می کنیم که رنگ قرمز دارند سپس این قرمزی را تعمیم می دهیم و می گوییم که تمام گلها به رنگ قرمز می باشند.
آن چه که در علوم تجربی امروزه استفاده می شود برای نتیجه گیری همین استقراء است. اول فرضیه سازی، بعد آزمایش که همان مشاهده است سپس نتیجه گیری. البته گاهی این قضیه جابه جا می شود ولی از استقرا بودن خارج نمی شود، به طور مثال در ابتدا یک امری در میان پدیده ها مشاهده می شود، بعد روی انواع مختلف آزمایش می شود و در نهایت نتیجه کلی گرفته می شود. این نتیجه گیری چون با مشاهده کل افراد به دست نیامده است یک نتیجه گیری ظنی می باشد. لذا ممکن است که تمام افراد این خصوصیت را نداشته باشند. چرا که عاملی در این چند فرد مجموعه بوده است که در غیر آن ها نبوده است. به طور مثال سه آب را آزمایش می کنیم و می بینیم که موشها را بیمار می کند. سپس می گوییم که آب موش ها را بیمار می کند. غافل از این که عاملی غیر از آب بودن در سه فرد مورد آزمایش وجود داشته است که ما از وجود آن عامل در این آب ها غافل بودیم.
نکته: گاهی به استقراء علم گفته می شود، در نتیجه چون استقراء نتیجه یقینی نمی دهد می گویند که علم هیچ گاه نتیجه قطعی نمی دهد. در حالی که این حرف صحیح نیست، به طور مثال هیچ گاه نمی گوییم چون علم پیشرفت کرد دانشمندان متوجه شدند که حاصل دو در عدد دو برابر با چهار نیست بلکه یک عدد دیگری می شود. در حالی که این هم خود یک علم است. اگر این مطلب درست باشد به همین جمله یعنی :«علم یقین آور نیست» هم نمی توان یقین کرد چرا که این خود یک علم است. بله استقراء یقین آور نیست چرا که در استقراء مشاهده تمام افراد محقق نمی شود.
استقراء تام: گاهی استقراء را تقسیم می کنند به استقرا تام و ناقص و در تعریف استقرا تام گفته می شود:«تمام افراد مشاهده می شوند سپس حکم کلی بیان می شود». و این که تمام افراد مشاهده شوند که دیگر استقرا نیست بلکه مشاهده است.
· غیب و ظاهر
قرآن کریم حقایق دینی را به دو دسته حقایق غیبی و حقایق ظاهری تقسیم می کند. حقایق غیبی حقایقی هستند که از حواس انسان غایب اند. حالا یا ذاتا از حواس پنج گانه غایبند مثل حقیقت روح و یا بالعرض غایب شده اند مثل جهنم و بهشت. حقایق ظاهری هم حقایقی هستند که از حواس پنج گانه غایب نیستند مثل قرآن کریم که در نزد مسلمانان موجود می باشد و آن را می خوانند و می شنوند.
· همه چیز رو نمیشه دید
بعضی ها بر این باورند که چیزی حقیقتا وجود دارد که بتوان آن را با یکی از حواس پنج گانه مشاهده نمود. حتی در میان کسانی هم که خود را پیرو ادیان می دانند هستند کسانی که دید مادی گرایانه دارند و حتی می شود که وعده های بهشت و جهنم را در همین دنیا محدود می کنند. شاید بتوان گفت آنها به دین به عنوان یک مکتب آسمانی نگاه نمی کنند، بلکه به عنوان یک راه مناسب برای زندگی مناسب در دنیا به آن نگاه می کنند، که توسط یک انسان باهوش طراحی شده است.
اما قرآن کریم می فرماید اگر قرار است کسی از هدایت خاص قرآن بهره بگیرد باید به امور غیبی دین هم ایمان بیاورد. اما وسیله ی این که انسان به آن چه نمی بیند و با حواس پنجگانه درک نمی کند مثل حقیقت روح ایمان بیاورد، استدلال های عقلی است از محسوس به نامحسوس که از جانب خداوند متعالی برای معرفی غیب بیان شده است.
خداوند متعالی در سوره مبارکه حج چنین استدلال می فرمایند:«یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّى وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیج*ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیر».
در اموری مثل بهشت، جهنم و مرگ هم انسان باید تا از غیب بودن خارج نشدند ایمان بیاورد یعنی باید با دل پاک و درک استدلالهای عقلی و پذیرفتن نتیجه آن ها به آنها ایمان بیاورد. و گرنه بعد از این که از غیب بودن خارج شدند ایمان آوردن به آنها برای انسان فایده ای نخواهد داشت. خداوند متعالی در قرآن کریم، حال فرعون را در هنگامی که ایمان آورد چنین بیان می فرماید:«وَ جاوَزْنا بِبَنی إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ*آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدینَ».
یکی از نشانه های متقین این است که از آن چه که به آنها روزی داده شده است، انفاق می کنند. این انفاق کردن که باز بافعل مضارع بیان شده است می رساند که آنها به آنچه به ایشان روزی داده شده است وابستگی ندارند و می توانند در هر زمانی از آن ها یا از بخشی از آن ها چشم بپوشند، یا لا اقل وابستگی آنها نسبت به غیر خودشان بسیار کمتر است به طوری که انفاق کردن به صورت صفتی برای ایشان در آمده است.
این خصوصیت که بخل و حرص را از خود بیرون کنند وهیچ حاجتی ومحبتی نسبت به مال انفاق شده نشان ندهند خود نشانه ی خاصی است برای متقین . قال الله عزوجل :«وَ الَّذینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
چرا که در آیات 1 تا 5 سوره مبارکه بقره پس از بیان صفات مختلفی از متقین در نهایت آنها را مفلحون می خواند در حالی که در آیه 9 سوره حشر پس از بیان همین یک صفت کسانی که به این صفت متصف هستند را جزء به فلاح رسیدگان معرفی فرمود لذا می توان گفت که این صفت صفت خاصی است که تنها کسانی که جزء متقین هستند آن را دا را هستند .
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام قال : « إِنَّ مِمَّا خَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْمُؤْمِنَ أَنْ یُعَرِّفَهُ بِرَّ إِخْوَانِهِ وَ إِنْ قَلَّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِالْکَثْرَةِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ» ثُمَّ قَالَ: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» وَ مَنْ عَرَّفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَفَّاهُ أَجْرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِغَیْرِ حِسَابٍ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ ارْوِ هَذَا الْحَدِیثَ لِإِخْوَانِکَ فَإِنَّهُ تَرْغِیبٌ فِی الْبِرِّ » .
البته این حالت درونی وابستگی نداشتن و از طرفی مقدم دانستن دیگران بر خود خیلی مهم می باشد . و ظاهر انفاق شاید از کافر هم سر بزند . اما از جان و دل به فکر برادر مومن بودن و حتی از نفس خود هم بیشتر به او توجه کردن خصوصیتی است که خاص متقین است .
روایه : عن ابی عبدالله علیه السلام قال : « خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ یَا جَمِیلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ:«یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»».
· بخیل و ایمان به رازقیت
و به راستی کسی که ایمان ندارد به این که روزی دست پروردگارمتعال است و به این که جنت و دوزخی هست و پاداش اعمال نزد پروردگار بیشتر از آن چیزیست که در اختیار دارد چگونه انفاق می کند و اگر حقیقتا تربیت درست انسانی مردم را شامل نشود کی برای هم تا این حد دلسوزی می کنند که اگر خود گرسنه بمانند باز هم طعام خود را به برادر خود می بخشند . و بالاتر از این جان خود را برای امنیت یکدیگر به مخاطره می اندازند .
روی عن ابی عبد الله علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ :«کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ» قَالَ : « هُوَ الرَّجُلُ یَدَعُ مَالَهُ لَا یُنْفِقُهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ بُخْلًا ثُمَّ یَمُوتُ فَیَدَعُهُ لِمَنْ یَعْمَلُ فِیهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ أَوْ فِى مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنْ عَمِلَ بِهِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ رَآهُ فِی مِیزَانِ غَیْرِهِ فَرَآهُ حَسْرَةً وَ قَدْ کَانَ الْمَالُ لَهُ وَ إِنْ کَانَ عَمِلَ بِهِ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ قَوَّاهُ بِذَلِکَ الْمَالِ حَتَّى عَمِلَ بِهِ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ »
روایه : قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:« صَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ »
· انفاق انسان را می سازد
از طرفی سختی جدا شدن از دارایی خود باعث می شود که قلب انسان از حرص و طمع و محبت دنیا آهسته آهسته رهایی پیدا کند همان طور که امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه قریب به این معنی فرمودند که مالی که از دست رفتنش تو را به حسرت وا دارد از دست نرفته است .
· انفاق مال انسان را برایش حفظ می کند
اموالی که به عنوان روزی در اختیار انسان قرار گرفته است، روزی از او گرفته می شود (به وسیله حوادث طبیعی، انسان های دیگر و ...)در حالی که اگر انسان همان اموالی که برای خود او نیست را ببخشد، خداوند متعالی اجر و پاداش به او میدهد در نتیجه این اموال را برای خود ذخیر نموده است.
یارب این نو گل خندان که سپردى به منش
مى سپارم به تو از چشم حسود چمنش